LATA 1939 - 1942
POCZĄTKI KONSPIRACJI WOJSKOWEJ. OKRES ZWZ
Przegrana kampania wrześniowa 1939 r. i podział Polski pomiędzy dwie okupacje,
niemiecką i sowiecką, nie załamały w Narodzie Polskim woli walki o
niepodległość.
W Warszawie, jeszcze przed kapitulacją, z upoważnienia Naczelnego Wodza,
przebywającego wówczas w Rumunii, zawiązuje się tajna organizacja wojskowa.
Dowodzenie nią objął gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski i dał jej nazwę "Służba
Zwycięstwu Polski" (SZP). Obok niej zarówno w Warszawie, jak i w różnych innych
punktach Kraju powstają samorzutnie i niezależnie od SZP liczne tajne
sprzysiężenia. Jedne z nich powstawały z inicjatywy wojskowych, którzy uchylili
się od niewoli, inne - z inicjatywy ugrupowań politycznych lub zespołów ludzi
bliskich sobie ideowo.
SZP od pierwszej chwili swego istnienia szuka współpracy ze stronnictwami, które
przed wrześniem 1939 r. były w opozycji, a po klęsce wrześniowej stały się
podstawą polskiego rządu koalicyjnego, utworzonego na ziemi francuskiej.
Przy komendzie SZP powstaje Rada Główna, w której skład wchodzą przedstawiciele
trzech stronnictw: Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Ludowego i
Stronnictwa Narodowego.
Utworzony w Paryżu nowy Rząd Rzeczypospolitej Polskiej powołuje do życia na
terenie Kraju, w grudniu 1939 r., "Związek Walki Zbrojnej" (ZWZ) z zadaniem
"stworzenia ośrodków oporu narodowego" i "współdziałania w odbudowie państwa
polskiego na drodze walki orężnej". ZWZ oparto na sieci organizacyjnej SZP
Komendantem Głównym ZWZ mianowany został generał Kazimierz Sosnkowski,
przewodniczący Komitetu Ministrów dla Spraw Kraju. Komendantem ZWZ na teren
okupacji niemieckiej mianowany został Pułkownik Stefan Rowecki z siedzibą w
Warszawie, a na teren okupacji sowieckiej - generał Tokarzewski, który jednak
przy przechodzeniu przez granicę okupacyjną w marcu 1940 r. został aresztowany i
wywieziony w głąb Rosji.
Uchwały Rządu Rzeczypospolitej określały, że ZWZ jest organizacją
ogólnonarodową, ponadpartyjną, skupiającą w swych szeregach wszystkich Polaków,
pragnących walczyć z okupantami, że ZWZ jest organizacją wojskową, tajną, opartą
o bezwzględnie pojęte zasady hierarchii i dyscypliny. Uchwały te wzywały
wszystkie pokrewne organizacje w Kraju do podporządkowania się ustanowionym
przez Naczelnego Wodza komendantom ZWZ Przy wstępowaniu do ZWZ obowiązywała
przysięga na zachowanie posłuszeństwa i tajemnicy.
Przy ZWZ powstaje Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP), przekształcony z
Rady Głównej funkcjonującej przy SZP, zwiększony o Stronnictwo Pracy.
Przewodnictwo Komitetu objął z wyboru przedstawiciel PPS, Kazimierz Pużak.
Po upadku Francji, w czerwcu 1940, Rząd Rzeczypospolitej Polskiej po
przeniesieniu swej siedziby do Londynu postanowił utworzyć Komendę Główną ZWZ w
Kraju. Komendantem Głównym został generał Rowecki w Warszawie, natomiast przy
Rządzie polskim pozostał Komitet Ministrów dla Spraw Kraju. Władzę w Kraju
podzielono pomiędzy kierownictwo wojskowe i cywilne. Sprawy polityczne i
zagadnienia administracji cywilnej oddano Głównemu Delegatowi Rządu na Kraj,
który zadania polityczne miał wykonywać w porozumieniu ze stronnictwami,
natomiast komendantowi ZWZ pozostawiono sprawy wojskowe. Pod koniec r. 1940
Prezydent Rzeczypospolitej polskiej mianował Głównym Delegatem Rządu Cyryla
Ratajskiego, członka Stronnictwa Pracy, po czym rozpoczęło się organizowanie
aparatu pracy Delegata Rządu, tzw. Delegatury.
W latach 1939-41 główny wysiłek ZWZ skupia się na odcinku wewnętrznych prac
organizacyjnych i przygotowań do późniejszej działalności bojowej. W okresie tym
ZWZ toczy walkę z okupantami na trzech odcinkach: propagandy, wywiadu i
sabotażu.
Akcja informacyjna i propagandowa wśród własnego społeczeństwa prowadzona jest w
tajnych biuletynach, komunikatach i pismach periodycznych, szeroko
kolportowanych. Prócz wydawnictw ZWZ i wydawnictw Delegatury krąży w
społeczeństwie duża ilość pism tajnych, wydawanych przez stronnictwa i przez
różne grupy konspiracyjne.
ZWZ prowadzi wywiad nie tylko na ziemiach polskich, ale i w Rzeszy. Zdobywa i
dostarcza Naczelnemu Wodzowi szereg ważnych wiadomości, z których najważniejsze
w tym okresie, o znaczeniu strategicznym, dotyczyły przygotowań niemieckich do
uderzenia na Rosję. ZWZ określił, że Niemcy osiągną gotowość do uderzenia w
czerwcu 1941 r. Atak niemiecki wyruszył 22 czerwca.
Akcja sabotażowa w stosunku do okupacyjnej machiny niemieckiej, pracującej na
rzecz potencjału wojennego Rzeszy, prowadzona była głównie na odcinku
gospodarczym. Sabotażem objęte były przede wszystkim przemysł i transport.
W okresie tym rozkazom Komendanta Głównego ZWZ został podporządkowany cały
szereg organizacji wojskowych, powstałych po wrześniu 1939 r. Akcja ta nosiła
nazwę scalania.
Nie na całym terenie Rzeczypospolitej rozwój ZWZ był jednakowy. W centralnej
Polsce, wydzielonej przez Niemców w odrębną jednostkę administracyjną zwaną pod
nazwą Generalnej Gubernii, organizacja rozwijała się szeroko i prowadziła pracę
we wszystkich zaplanowanych działaniach. Na ziemiach zachodnich, wcielonych do
Rzeszy, praca była trudniejsza, przy czym w Łódzkiem i na Śląsku rezultaty pracy
były większe, niż w poznańskiem, na Pomorzu i w Płockiem. Na ziemiach wschodnich
Rzeczypospolitej policyjny system okupacji sowieckiej stwarzał trudności nieraz
nie do pokonania. Lwów był terenem powikłanych prób organizacyjnych, gęsto
przenikniętych przez wywiad sowiecki. Natomiast w Wilnie i w Białostockiem praca
organizacyjna rozwijała się pomyślniej. Gdy ziemie wschodnie przeszły pod
okupację niemiecką, zostały podzielone pomiędzy rozmaite obszary niemieckiej
administracji wojennej i porozgraniczane kordonami kontrolnymi.
Na przełomie r. 1941/42 na ziemiach północno-wschodnich sowieckie oddziały
partyzanckie podjęły przeciwpolską dywersję. Na ziemiach południowo-wschodnich
uaktywnił się nacjonalizm ukraiński, również o charakterze antypolskim. W tych
warunkach bazą wszelkiej działalności konspiracyjnej i bazą planowanego na
koniec wojny powstania powszechnego była tzw. Generalna Gubernia.
LATA 1942 - 1943
ARMIA KRAJOWA W WALCE KONSPIRACYJNEJ
Po ustąpieniu z Rządu generała Sosnkowskiego po akcie polsko-sowieckim z lipca
1941 r. Naczelny Wódz, generał Sikorski, podporządkował ZWZ bezpośrednio sobie.
Rozkazem z dnia 14 lutego 1942 r. przemianował ZWZ w Armię Krajową (AK).
Pierwszym dowódcą Armii Krajowej został Komendant Główny ZWZ, generał Rowecki.
W latach 1942-43 akcja scalania wysiłku wojskowego w Kraju zrobiła duży krok
naprzód. Dowództwu AK zostały podporządkowane: Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW),
prowadzona przez Stronnictwo Narodowe i Bataliony Chłopskie (BCh), organizacja
wojskowa Stronnictwa Ludowego. Stan zaprzysiężonych Żołnierzy AK przekroczył
liczbę 300 tysięcy ludzi.
Dzięki niezłomnej i przychylnej dla AK postawie społeczeństwa mógł dowódca AK
rozbudować różne działy pracy. Szkolenie oddziałów konspiracyjnych prowadzone
było w myśl wypracowanej w sztabie AK doktryny walki powstańczej i na podstawie
specjalnie opracowywanych i wydawanych regulaminów i instrukcji. Liczne tajne
szkoły podoficerskie i szkoły podchorążych kształciły niższych dowódców.
Położony został nacisk na rozszerzenie konspiracyjnej produkcji broni i
materiału bojowego. Usprawniono konspiracyjną łączność radiową, która zapewniała
stałe porozumienie dowództwa AK ze sztabem Naczelnego Wodza. Uruchomiono
zorganizowane przez sztab Naczelnego Wodza w Londynie zaopatrywanie kraju drogą
zrzutów lotniczych w materiał bojowy, w lekki sprzęt uzbrojenia oraz w
wykwalifikowanych na Zachodzie specjalistów do różnych działów służby w AK
Wywiad AK w tym okresie kontrolował w poważnym stopniu siły wojska i lotnictwa
niemieckiego na froncie wschodnim oraz rozszerzył swój zasięg na przemysł
niemiecki i na porty Rzeszy. Ważną zdobyczą wywiadu AK było rozpoznanie
niemieckiego ośrodka doświadczalnego broni w Peenemünde przy ujściu Odry. Na
podstawie meldunków AK lotnictwo brytyjskie zbombardowało skutecznie ten ośrodek
w nocy z 17 na 18 sierpnia 1943 roku. Nasilona została dywersyjna akcja
propagandowa pośród Niemców, rozpoczęta w roku 1941 a mająca za zadanie działać
rozkładowo na żołnierza niemieckiego i na funkcjonariuszy okupacyjnych. W
sztabie AK przepracowano, w porozumieniu z Londynem, plan przyszłego powstania
powszechnego. W okresie tym ustalone zostały zasady i zakres służby kobiet w AK
oraz służby bezpieczeństwa na okres powstania.
Według koncepcji generała Roweckiego czynny opór wobec okupanta przejawiał się w
sabotowaniu wszelkich poczynań okupanta, wyzyskujących materialnie kraj i
wyniszczających jego ludność (tzw. walka cywilna). Wyższy stopień oporu czynnego
obejmował akcję dywersyjną z bronią w ręku. Działalność ta nie tylko zadawała
nieprzyjacielowi straty, ale utrzymywała społeczeństwo polskie w gotowości do
walki z najazdem. Akcja bojowa była prowadzona planowo, to znaczy - nasilana lub
osłabiana zależnie od ogólnego położenia wojennego. W końcowej fazie wojny miała
przejść w otwartą walkę zbrojną, w powstanie powszechne.
Gdy armie niemieckie toczyły uporczywe walki w głębi Rosji, Naczelny Wódz w
kwietniu 1942 roku nakazał Armii Krajowej przejść od sabotażu do dywersji
bojowej. Dywersja skierowana została przede wszystkim przeciw transportowi
kolejowemu. Niszczenie urządzeń kolejowych i telekomunikacyjnych, wysadzanie
mostów, napady na transporty wojskowe, na magazyny, na lotniska, na strażnice i
wartownie, na więzienia i na transporty więźniów w celu uwolnienia ich, zamachy
na funkcjonariuszy okupacyjnych, na szpiegów i zdrajców oraz ubezpieczanie i
obrona własnych radiostacji, odbioru zrzutów lotniczych i wszelkich własnych
urządzeń i czynności narażonych na zbrojne uderzenie nieprzyjaciela - oto zakres
wykonywanej przez AK akcji bojowej. W okresie tym wykonano setki dywersyjnych
działań bojowych, głównie na ziemiach środkowej Polski i w Warszawie.
W roku 1942 AK podjęła akcję partyzancką. Pierwsze wystąpienie bojowe oddziałów
leśnych AK miało miejsce w nocy z 31 grudnia na 1 stycznia 1943 roku na
Zamojszczyźnie, gdzie Niemcy przeprowadzali brutalne wysiedlanie ludności
polskiej, by zaludnić tę ziemię kolonistami niemieckimi. Wystąpienie oddziałów
leśnych AK rozwinęło się w długotrwałą walkę w lasach Zamościa i Krasnobrodu.
Trwała ona do połowy lutego 1943 roku. Ze strony niemieckiej brały w niej udział
bataliony policji i wojska, oddziały pancerne i lotnictwo. W lutym 1943 roku
akcja kolonizacyjna na Zamojszczyźnie została przez Niemców przerwana.
Działalność bojowa oddziałów partyzanckich AK o większym nasileniu rozwinęła się
w Radomskiem i w Kieleckiem oraz na ziemiach wschodnich, głównie na
Wieleńszczyźnie i Nowogródczyźnie.
W dniu 30 czerwca 1943 roku Armia Krajowa i cała Polska Podziemna poniosła
stratę niepowetowaną: aresztowany został przez Niemców i uwięziony w Niemczech
generał Stefan Rowecki.
Funkcję dowódcy AK objął dotychczasowy zastępca dowódcy generał Tadeusz
Komorowski (pseudonim "Bór"). Szefem sztabu AK pozostał w dalszym ciągu
pułkownik Tadeusz Pełczyński.
Na stanowisko Głównego Delegata Rządu po ustąpieniu w połowie 1942 roku Cyryla
Ratajskiego, powołany został członek Stronnictwa Ludowego, Jan Piekałkiewicz.
Aresztowany przez Niemców w lutym 1943 roku, zamarł w więzieniu w czerwcu tegoż
roku. Po nim urząd Głównego Delegata Rządu objął Jan Stanisław Jankowski,
członek Stronnictwa Pracy. Aparat Delegatury został rozbudowany, tworząc sieć
cywilnej administracji podziemnej na szczeblu wojewódzkim, a na niektórych
terenach i na szczeblu powiatowym.
Współpraca stronnictw, o które Delegat Rządu się opierał, ogniskowała się w
Politycznym Komitecie Porozumiewawczym. Przejawiały się coraz wyraźniej
tendencje do rozszerzania porozumienia politycznego. Doprowadziły one do
utworzenia w początku roku 1944 Rady Jedności Narodowej. Elementy komunistyczne,
które w okresie przymierza sowiecko-niemieckiego nie przejawiały żadnej
aktywności, po wyruszeniu Niemców na Rosję rozpoczęły działalność, zarówno
przeciwniemiecką jak i antypolską. Utworzono prosowiecką konspirację polityczną
pod nazwą Polska Partia Robotnicza (PPR) i konspiracyjną organizację wojskową
pod nazwą "Gwardia Ludowa" później przemianowaną na "Armię Ludową" (AL). W roku
1943 stało się jasne, że Niemcy nie są w stanie pokonać rozległych przestrzeni
Związku Sowieckiego ani rozgromić sowieckich sił bojowych. Armie sowiecki na
całym froncie przeszły do ofensywy. Należało oczekiwać, że Niemcy cofać się będą
pod naporem wojsk sowieckich, które wkroczą na ziemie Rzeczypospolitej w marszu
na zachód. Trzeba było powziąć decyzję, jak się ma wtedy zachować Kraj. W
stosunku do Niemców sprawa była jasna: z Niemcami Rzeczpospolita była w wojnie i
walka z nimi musiała trwać aż do końca. Rosja też była w wojnie z Niemcami, ale
wkroczenie jej na ziemie polskie stanowiło groźbę dla całości i niepodległości
Rzeczypospolitej. W miarę swych zwycięstw nad Niemcami Rosja zdobywała coraz
większy wpływ na decyzje obozu alianckiego. Zamiast suwerennej Rzeczypospolitej
chciała mieć państwo polskie, przez siebie zorganizowane i sobie
podporządkowane. Położenie Polski stawało się tragiczne.
LATA 1944 - 1945
"BURZA". POWSTANIE WARSZAWSKIE. ROZWIĄZANIE AK
Pod koniec roku 1943 zostały powzięte przez władze Polski Podziemnej w Warszawie
i przez władze naczelne w Londynie decyzje, dotyczące Kraju. W czasie uchodzenia
Niemców z ziem polskich pod naporem sowieckim, w miarę przesuwania się frontu
bojowego ku zachodowi, Armia Krajowa miała podejmować wzmożoną walkę z Niemcami.
Oddziałom AK, biorącym udział w walce przeciw Niemcom, dowództwom terenowym AK
oraz przedstawicielom podziemnej administracji cywilnej nakazano ujawniać się
wobec wkraczających wojsk sowieckich, reprezentować wobec nich prawowite władze
Rzeczypospolitej i spełniać rolę gospodarza w swym kraju. Całość tej akcji
nazwano "Burzą". Ponadto nakazano Krajowi utrzymać w dalszym ciągu gotowość do
powszechnego powstania zbrojnego na wypadek gwałtownego załamania się Niemiec
pod ciosami Aliantów. "Burza" trwała na ziemiach polskich przez rok 1944.
Wzmagała się lub przycichała stosownie do rozwoju walk na froncie
niemiecko-sowieckim. Zaczęła się na Wołyniu i trwała tam od stycznia do czerwca
19944 roku. Wraz z sowiecką ofensywą letnią, rozpoczętą na Białorusi 23 czerwca
1944, objęła Wileńszczyznę i Nowogródczyznę, a następnie Lubelskie, Małopolskę
Wschodnią i Białostockie. W końcu lipca przekroczyła San i sięgnęła w
Rzeszowskie, przekroczyła Wisłę i sięgnęła w Sandomierskie. Dotarła pod
Warszawę. Walka Armii Krajowej o Warszawę przeszła do historii pod nazwą
Powstania Warszawskiego. W tym czasie "Burza" sięgnęła w Radomskie, Krakowskie i
na Podhale.
W trakcie "Burzy" oddziały AK stoczyły dziesiątki bitew i potyczek z Niemcami.
Rosjanie zachowywali się wrogo w stosunku do dowództw i oddziałów AK Po
opanowaniu terenu rozbrajali oddziały, więzili i wywozili żołnierzy w głąb
Rosji. Armię Krajową i organizację Polski Podziemnej uważali za wyraz dążenia
Narodu Polskiego do niepodległego bytu i niezawisłości państwowej. Dlatego
postanowili je zniszczyć.
Gdy w końcu lipca 1944 roku przebieg wydarzeń na froncie wschodnim zapowiadał
rychłe wkroczenie Armii Czerwonej do Warszawy, dowódca AK i Delegat Rządu w
porozumieniu z Komisją Główną Rady Jedności Narodowej uznali za konieczne
uwolnienie Warszawy, stolicy niepodległej Rzeczypospolitej, z rąk niemieckich
wysiłkiem żołnierza polskiego. Polskie władze naczelne w Londynie zostały
powiadomione o gotowości podjęcia walki o Warszawę.
Dnia 1 sierpnia o godzinie 5 po południu oddziały Armii Krajowej pod dowództwem
komendanta okręgu stołecznego, pułkownika Antoniego Chruściela (pseudonim
"Monter"), zaatakowały Niemców jednocześnie w całym mieście. Nieprzyjaciel
poniósł duże straty. Miasto zostało opanowane na dużej powierzchni, z wyjątkiem
rejonów i punktów umocnionych i bronionych przez silne załogi niemieckie.
Uderzenie kontynuowane było przez trzy dni, po czym Niemcy przeszli do natarcia,
wprowadzając do walki piechotę, broń pancerną, artylerię wszelkich kalibrów z
najcięższą włącznie oraz lotnictwo.
Po wybuchu walki w Warszawie Rosjanie przerwali swoje działania bojowe pod
Warszawą i przyglądali się bezczynnie walce powstańców i burzeniu miasta.
Po dwu miesiącach zmagań, gdy w rękach Armii Krajowej zostało tylko śródmieście
o przestrzeni 4 km2, pokrytych zburzonymi budynkami, wśród których zmasowane
było około 250 tysięcy ludności, gdy żywność i amunicja były wyczerpane, a
nadzieja na jakiekolwiek skuteczne współdziałanie z zewnątrz przekreślona,
powzięto decyzję zakończenia walki. Na podstawie umowy kapitulacyjnej,
podpisanej 2 października 1944 roku, działania bojowe przerwano. 20 tysięcy
żołnierza AK wraz z dowódcami poszło do niewoli. Ludność Warszawy, która bez
względu na wiek i płeć brała obok żołnierza AK bohaterski udział w walce,
została przez Niemców zmuszona do opuszczenia miasta, leżącego w gruzach.
Przed pójściem do niewoli generał Bór-Komorowski przekazał generałowi Leopoldowi
Okulickiemu dalsze dowodzenie Armią Krajową, która na terenach centralnej
Polski, trzymanych jeszcze przez Niemców, toczyła sporadyczne walki aż do
stycznia 1945 roku.
Po zajęciu przez Armię Czerwoną ziem zachodnich Rzeczypospolitej, na podstawie
decyzji Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - generał Okulicki rozkazem z dnia
19 stycznia 1945 roku rozwiązał Armię Krajową.
26 marca 1945 roku Delegat Rządu na Kraj Jan Stanisław Jankowski, przewodniczący
Rady Jedności Narodowej Kazimierz Pużak oraz gen. Leopold Okulicki zostali przez
władze sowieckie podstępnie aresztowani i w grupie szesnastu czołowych działaczy
Polski Podziemnej uwięzieni w Moskwie. Po tym aresztowaniu funkcję Głównego
Delegata Rządu pełnił dyrektor departamentu spraw wewnętrznych Delegatury,
Stefan Korboński, członek Stronnictwa Ludowego. Rada Jedności Narodowej w dniu 1
lipca 1945 roku postanowiła rozwiązać Delegaturę i rozwiązała się sama, kończąc
tym aktem działalność polskiego państwa podziemnego.
Tadeusz Pełczyński
**********
Rozwiązanie Delegatury Rządu RP na Kraj nie miało wpływu na pion wojskowy, jak
nie miało wpływu cofnięcie uznania przez aliantów Rządowi RP na Uchodźstwie w
dniu 5 lipca 1945 r.
Już w latach 1943/44 przystąpiono do tworzenia wojskowej organizacji NIE -
"Niepodległość" na wypadek wkroczenia wojsk sowieckich na terytorium Polski. Na
jej czele stanął gen. E. Fieldorf i 15 lutego 1945 r. gen. L. Okulicki formalnie
przekazał mu przejęcie struktur kadrowych Armii Krajowej przez NIE. Jednak 7
marca 1945 r. gen. E. Fieldorf został aresztowany, a w 20 dni później
aresztowany został przez NKWD gen. L. Okulicki, który zdążył jeszcze przekazać
dowództwo NIE płk. J. Rzepeckiemu. Płk. J. Rzepecki wezwał partyzantów do
wyjścia z lasu i przystąpienia do odbudowy kraju. Wobec działań rządu
komunistycznego okazało się to niewykonalne, gdy żołnierzy Armii Krajowej i
innych organizacji niepodległościowych masowo aresztowano, wywożono i skazywano
na długoletnie więzienie. W czerwcu 1945 r. aresztowano płk. W. Borzobohatego,
szefa sztabu DSZ. Dnia 6 września płk. J. Rzepecki rozwiązał Delegaturę Sił
Zbrojnych. Tym razem postanowiono sięgnąć do środków politycznych, aby
działaniami zbrojnymi nie doprowadzić do wojny domowej. Dnia 12 września 1945 r.
rozwiązanie DSZ zostało zatwierdzone na naradzie wyższych oficerów z udziałem J.
Rzepeckiego, L. Muzyczki, A. Sanojcy i F. Niepokólczyckiego a na naradzie w
Warszawie już dnia 2 września 1945 pułkownicy J. Rzepecki, A. Sanojca, F.
Niepokólczycki, J. Szczurek-Cergowski i J. Bokszczanin powołali do życia
antykomunistyczne Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość - WiN.
W terenie nadal działały liczne oddziały partyzanckie wywodzące się z Armii
Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych - NSZ, Narodowej 0rganizacji Wojskowej - N0W
i szeregu pomniejszych. Niektóre podjęły walkę pod szyldem WiN - zwłaszcza na
Podlasiu i w Lubelskiem. W latach 1946 - 1948 aresztowano cztery kolejne Zarządy
Zrzeszenia WiN, wytaczając ich członkom procesy sądowe, w wyniku których
skazywani byli na karę śmierci bądź długoletnie więzienie. W roku 1948 władze
bezpieczeństwa powołały V Zarząd WIN o charakterze prowokacyjnym, działający do
grudnia 1952 r. w wyniku czego aresztowano dalsze tysiące członków Zrzeszenia
nie podejrzewających prowokacji. Na czele tego "Zarządu", obok oficera UB H.
Wendrowskiego, stał dawny żołnierz AK i członek WiN - S. Sienko.
W tym okresie likwidowano oddziały leśne głównie przez nasyłanie do nich
konfidentów Urzędów Bezpieczeństwa.
W roku 1948 pojawiły się działające w konspiracji organizacje harcerskie po
przejęciu pod kontrolę komunistów Związku Harcerstwa Polskiego. Zapełniali oni
obóz młodocianych w Jaworznie.
W związku ze zmianami politycznymi w roku 1956 i nastaniem chwilowej "odwilży",
skazani żołnierze podziemia niepodległościowego zaczęli opuszczać więzienia. Nie
oznaczało to wcale powrotu do normalnego życia - większość z nich do roku 1989
była inwigilowana, nie mogła obejmować wyższych stanowisk zastrzeżonych dla
komunistycznej "nomenklatury", stawała się obywatelami pozbawionymi pełni praw
obywatelskich, choć formalnie je posiadała.
Andrzej Kostrzewski
|
